JUNK RUNTAH

Beykent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi ?ngilizce bölümü ö?retim üyesi Yrd. Doç. Dr. Ülke Evrim Uysal’?n ?stanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi’nin Ekim 2014 tarihli say?s?nda yay?nlanan “Büyük Etkinlikler: Kente ve Kent Mekân?na Etkileri” adl? makalesi*, küreselle?me ça??nda uluslararas? organizasyonlar?n ?ehirlere etkisini ara?t?ran ve ?stanbul örne?ini inceleyen önemli bir çal??mad?r. Bu yaz?mda, bu makale ?????nda bu konuyu özetlemeye çal??aca??m.

Kapitalizmin ?ekil de?i?tirmesi ve neo-liberal bask?lar nedeniyle kentlerin üretim merkezlerinden ziyade rant sahalar? ve turistik alanlara dönü?türülmesinin do?al bir neticesi de, büyük etkinliklerin (mega-events) kentlerin tan?t?m? ve ekonomisi aç?s?ndan çok önemli bir konuma gelmeleri olmu?tur. Küresel pazarda bir yer edinebilmek için birbirleriyle k?yas?ya rekabet içerisine giren kentler, olabildi?ince çok yat?r?mc? ve ziyaretçiyi kendilerine çekme amac?yla, son y?llarda birçok farkl? stratejiyi gündeme getirdiler. Uygun ula??m ?artlar?, yat?r?m kolayl???, teknolojik üstünlük, kurumsal etkinlik, d??a aç?kl?k ve sermaye ve insan kayna??n?n yeterlili?i gibi altyap? unsurlar?n?n d???nda, büyük etkinliklerle kentin ad?n?n duyurulmas? ve marka de?erinin artt?r?lmas? (city branding) stratejisi, k?sa sürede tüm dünyada kabul gördü. Dolay?s?yla, günümüzde, kentler, büyük etkinlikleri kendi marka de?erlerini yaratmak ve geli?tirmek için çok önemli bir f?rsat olarak kullanmaktad?rlar.

Uysal’a göre; “Büyük etkinlikler k?saca kentsel mekânda gerçekle?en, büyük ölçekli ve geçici, bir kez yap?lan ya da her y?l tekrarlanan etkinlikler” ?eklinde tan?mlanabilir. Bu tip organizasyonlara örnek olarak; büyük siyasi zirveler ve forumlar (G20, G7, NATO zirveleri), önemli spor organizasyonlar? (Olimpiyatlar, Dünya Kupas?, Avrupa ?ampiyonalar?, Formula 1 yar??lar?), sinema festivalleri (Cannes Film Festivali, Antalya Alt?n Portakal Film Festivali) ve büyük kültür etkinlikleri (Avrupa Kültür Ba?kenti organizasyonlar?) gösterilebilir. Kentlerin markala?mas?nda önemli rol oynayan bu gibi etkinliklerin, yeni i? olanaklar? ve artan d?? ve iç yat?r?mlar sayesinde ekonomiye ve istihdama da katk? sunaca?? dü?ünülür. Elbette, her kenti kendi ölçe?iyle do?ru orant?l? olarak de?erlendirmek gerekir. Dünyadaki birçok kentin büyük ölçekli organizasyonlar? düzenlemesi zordur; buna kar??n, kendi ölçülerinde çok ba?ar?l? ticari-kültürel-sportif faaliyetlere imza atabilirler. Örne?in, ?spanya’n?n Barcelona ?ehrinin Katalan mimarisi ve kültürüne dayal? turistik modeli veya Bunol kasabas?n?n domates festivali gibi organizasyonlarla yaratt??? cazibe, çok büyük ölçekte olmayan bu ?ehirlere önemli turizm gelirleri sa?lamay? ba?arm?? ba?ar?l? modellerdir. Bazen bu etkinlikler öylesine ba?ar?l? olur ki, Cannes Film Festivali’nde oldu?u gibi kentin önüne bile geçebilir. Ayr?ca organizasyon düzenlenen kentlerde gerçekle?en tesisle?me faaliyetleri, ilerleyen y?llarda da bu kentlerin yeni organizasyonlara ev sahipli?i yapabilmesinin önünü açabilir.

Büyük etkinliklere ev sahipli?i yapacak kentlerin seçimiyle ilgili pek çok ele?tiri yap?labilir. ?lk olarak, ku?kusuz, kentler aras?nda e?it bir yar?? söz konusu de?ildir. Do?al olarak, unutulmaz filmlere ve ?ark?lara konu olan ve efsanele?en Paris ve New York gibi kentlerin, di?er kentlerle kar??la?t?r?lmas? dahi dü?ünülemez. Buna kar??n, bu derece önemli olmayan kentlerin de ba?ar?l? lobi çal??malar? ve küresel sermayenin deste?iyle ba?ar? kazanmalar? mümkündür. 2016 Olimpiyatlar?’n? Rio de Janeiro’nun kazanmas? veya 2022 Dünya Kupas?’na Katar’?n ev sahipli?i yapacak olmas?, i?te bu küresel sermaye deste?i ve ba?ar?l? lobi çal??malar?na son örneklerdir. Ayr?ca büyük etkinliklerin sonuçlar? da her zaman olumlu de?ildir. Nitekim Los Angeles (1984 Olimpiyat Oyunlar?), Barcelona (1992 Olimpiyat Oyunlar?) ve Glasgow (1990 Avrupa Kültür Ba?kenti) kentlerinin elde etti?i büyük ba?ar?lar, büyük etkinliklere ev sahipli?i yapan her kentte gerçekle?memi?tir. 1976 Montreal Olimpiyat Oyunlar?n?n Kanadada yaratt??? hüsran veya 1999’da Vilnius’un Avrupa Kültür Ba?kenti olarak turizm gelirlerinin dü?mesi, bu duruma iki örnektir. 2016 Rio de Janeiro Olimpiyatlar?’n?n da yaratt??? ekonomik zorluklar, k?sa bir süre önce Brezilya’da çe?itli siyasi krizlere neden olmu?tur. Dolay?s?yla, kapsaml? ön haz?rl?k yap?lmadan ve yeterli bütçe ayr?lmadan bu gibi organizasyonlara giri?mek, ülkelerde son derece olumsuz sonuçlar yaratabilir. Örne?in, 2008 Pekin Olimpiyat Oyunlar? için yap?lan tesislerin oyunlar sonras?nda kaderine terk edilmesi, buna en son örnek olmu?tur. Bu gibi olumsuzluklar?n do?al bir sonucu da, bu tip durumlarda ülkelerdeki siyasal muhalefetin güçlenmesidir. Örne?in, son olarak Madrid’in 2020 Olimpiyatlar? için aday olmas?, bu kentte çe?itli tepkilere neden olmu?tur.

Türkiye’nin ekonomik ve kültürel ba?kenti olan ?stanbul, bu ülkedeki büyük etkinlikler aç?s?ndan da tek merkez konumundad?r. Türkiye’de düzenlenen ilk büyük etkinlik, ?stanbul’da düzenlenen 1949 y?l?ndaki Avrupa Güre? ?ampiyonas?’d?r. Bu turnuva için Harbiye’de in?a edilen Lütfi K?rdar Kongre ve Sergi Saray?, 14 ayda tamamlanm?? ve bugün bile kültürel aktiviteler alan?nda faaliyettedir. ?stanbul’un Olimpiyatlara ev sahipli?i yapma konusu ise, asl?nda 1980’lerden beri gündemdedir. Ayr?ca uluslararas? ?irketlerin 1980’lerden itibaren ?stanbul’da ?ube açmalar? ve hatta baz?lar?n?n idari merkezlerini bu ?ehre ta??malar?, ?stanbul’u büyük organizasyonlar için önemli bir aday haline getirmi?tir. 1996’da düzenlenen Habitat II Konferans?, bu anlamda ?stanbul’u uluslararas? etkinliklere açan ilk önemli organizasyon olmu?tur. 2010 y?l?ndaki Avrupa Kültür Ba?kenti statüsü ise, bu alandaki en önemli ba?ar?lardan biri olmu?tur. Hakikaten de, bu ad?m, ?stanbul’a somut baz? kal?c? faydalar sa?lam??t?r. Eski sanayi bölgelerinin yeniden düzenlenmesi, yeni müzelerin (Adalar Müzesi, Avrupa Kültür Ba?kenti Mübadele Müzesi, TÜRVAK Sinema Tiyatro ve Televizyon Müzesi ve Mimar Sinan Ara?t?rma Merkezi Müzesi) aç?lmas? ve ba?ta Vortvorts Vorodman Ermeni Kilisesi ve Ota?-? Hümayun olmak üzere pek çok tarihi eserin yenilenerek kültür merkezlerine, konser ve toplant? salonlar?na ve sanat galerilerine dönü?türülmesi, bu faydalar aras?nda say?labilecek en önemli unsurlard?r. Ayasofya, Topkap? ve Kariye müzelerindeki yenileme projeleri de bunlara eklenebilir. 2010 y?l?nda uluslararas? organizasyonlar anlam?nda zirve yapan ?stanbul, 1598 konser, 763 sergi, 1127 sanat performans?, 1201 konferans, 735 atölye çal??mas? ve 52 festivale ev sahipli?i yapm??t?r. Buna kar??n, kentsel düzenlemeler konusunda ya?anan sorunlar (Sulukule örne?i) ve uluslararas? etkinliklerin kente e?it olarak da??t?lmamas? (etkinliklerin % 70’i Avrupa yakas?nda, % 65’i ise kent merkezinde düzenlenmi?tir), ?stanbul ad?na sorun yaratan unsurlar olarak dikkat çekmi?tir. Ayr?ca turizm gelirleri de, o y?l içerisinde (2010) ilginç bir ?ekilde azalm??t?r. Özetle, ?stanbul’un Avrupa Kültür Ba?kenti olmas?, somut baz? kazan?mlar?n d???nda çe?itli sorunlar da yaratm??t?r. 

?stanbul ad?na bir di?er önemli konu ise, 2000-2020 döneminde ya?anan Olimpiyat Oyunlar? adayl?k süreçleridir. 1990’lardan beri bu konuda inan?lmaz hevesli ve gayretli bir kent görüntüsü çizen ?stanbul, buna kar??n bunu gerçekle?tirmeyi hala ba?aramam??t?r. Bu süre zarf?nda 5 defa Olimpiyatlara aday olan ?stanbul, tüm bu giri?imlerinde hüsrana u?ram??t?r. Nurettin Sözen döneminde ba?lat?lan lobi çal??malar?n?n ard?ndan, ilk kez 2000 y?l?nda Olimpiyatlara aday olunmu?, ama elemede ilk turda elenilmi?tir. Bu ba?ar?s?zl???n ard?ndan altyap? eksikliklerini dikkate alan kent yönetimi, Olimpiyat Stadyumu ve Olimpiyat Köyü’nün temellerini atarak, bu eksiklikleri giderme yolunda önemli ad?mlar atm??t?r. Bunun yan?nda, Olimpiyat adayl??? sürecinde pek çok tesis de in?a edilmeye ba?lanm??t?r. Buna kar??n, 2004 Olimpiyatlar? elemelerinde de ilk turda elenilmi?tir. 2008 adayl??? ise,  ilk kez somut ve ciddi ad?mlar? içermi?tir. Atatürk Olimpiyat Stadyumu tamamlanm?? ve Sinan Erdem Spor Salonu olimpik standartlara uygun olarak in?a edilmi?tir. Ancak bu stadyumlar için yer seçimi ve eri?ilebilirlik konular?, ele?tirileri de beraberinde getirmi?tir. Sonuçta, büyük çabalara ra?men, 2008 y?l?nda da beklenen ba?ar? gelmemi?tir. 2012 y?l?nda ya?anan cesaret k?r?c? ba?ar?s?zl???n ard?ndan, 2016 y?l?nda Olimpiyat ev sahipli?i için aday olunmad?. Son olarak, 2020 Olimpiyatlar? için bir kez daha aday olan ?stanbul, bu kez ön elemeyi geçerek final ?ehirler aras?na kalmas?na ve favori olarak gösterilmesine kar??n, Tokyoya geçilmekten kurtulamam??t?r. 

Sonuç olarak, ?stanbul, büyük potansiyeline kar??n, Türkiye’nin vasat ekonomik performans?, ülkenin Bat? dünyas?nda olumsuz alg?lanmas?na neden olan hükümetinin ?slamc? imaj? ve söylemleri, altyap? eksiklikleri ve güvenlik riskleri (terörizm, darbe giri?imi vs.) nedeniyle, bugün büyük etkinlikler için ideal bir kent olmaktan uzakt?r. Buna kar??n, kentin 2000 y?l?ndan 2016’ya kadar gösterdi?i büyük ilerleme de somut bir vakad?r. Bu nedenle, ekonomik geli?meye paralel olarak, uluslararas? organizasyonlarda da daha iddial? bir konuma yak?n gelecekte pekala gelinebilir. Bunun içinse, "marka ?ehir" stratejisi kapsam?nda, ?stanbul’un ekonomiyi önceleyen ve ideolojik ya da teolojik yakla??mlar? arka planda b?rakan ça?da? bir zihniyetle yönetilmesi ?artt?r.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?